Van 31 augustus tot 5 september 2025 vond in Dakar (Senegal) het Africa Food Systems Forum plaats. Rikolto bracht in een druk bijgewoonde sessie met meer dan honderd deelnemers collega’s, partners en bondgenoten uit tien Afrikaanse landen samen. Eén vraag stond centraal: Hoe kunnen inclusieve zakelijke modellen jongeren en vrouwen versterken om het voedselsysteem te transformeren?
De conferentie bood een unieke ruimte om ervaringen uit te wisselen tussen ondernemers, boerenorganisaties, financiële instellingen en experts die vaak ontbreken in de grote voedseldebatten. Dankzij hun ervaring, maakten de sprekers abstracte concepten tastbaar met concrete voorbeelden van hoe inclusief zakendoen werkt in de praktijk.
Bij Rikolto betekent inclusieve business het creëren van eerlijke en duurzame handelsrelaties die alle actoren in de voedselwaardeketen ten goede komen, vooral kleinschalige boeren en consumenten met een laag inkomen. Het gaat om langdurige samenwerking, een evenwichtige verdeling van risico’s en winsten, en de actieve
Betrokkenheid van groepen die vaak uitgesloten worden van besluitvorming vooral vrouwen en jongeren.
Zo wil Rikolto bijdragen aan voedselsystemen waarin gezond en betaalbaar voedsel toegangelijk is voor iedereen.
In Burkina Faso ontwikkelden Rikolto en de Nationale Unie van Vrouwelijke Rijststomers (UNERIZ) sinds 2017 een franchisebusinessmodel dat vrouwen toelaat rijst thuis te stomen. UNERIZ fungeert als franchisegever, biedt training en diensten aan, terwijl vrouwen als franchisenemers werken. Het traditionele proces omvat het weken, stomen en drogen van rijst voordat deze wordt gemalen.
Om het model te professionaliseren, werden SCOPE Pro SME-assessments uitgevoerd, gevolgd door ABC-trainingen (informele samenwerking tussen boeren, kleine en middelgrote landbouwbedrijven en dienstverleners) om bestuur en financieel beheer te verbeteren. Samenwerkingen met TechnicPropuls en GrainPro leidden tot innovaties, zoals drooginstallaties op zonne-energie en roestvrijstalen oventjes.
Tot nu toe hebben ongeveer 400 vrouwen elk gemiddeld 16 ton rijst verwerkt en samen meer dan 6.400 ton gestoomde rijst verkocht aan distributeurs, schoolkantines en humanitaire organisaties. Er werd voor €190.500 aan investeringen gemobiliseerd via Kampani (56%), overheidssubsidies (28%), Rikolto (8%) en UNERIZ (8%).
Hoewel er nog uitdagingen zijn, zoals toegang tot financiering, kwaliteitsverpakkingen en grond, toont dit initiatief hoe vrouwelijk ondernemerschap zowel economische als sociale verandering kan stimuleren.
In Tanzania werkte Rikolto met partners aan het door de EU gesteunde project BICHOBS (Building Inclusive and Competitive Horticulture Businesses). Hierbij werd de Agribusiness Cluster (ABC)-aanpak toegepast, waarbij 30.000 kleinschalige boeren werden georganiseerd in 104 clusters en 68 Farmer Business Organisations (FBO’s). Ze werden verbonden met 500 afnemers via 16 nieuwe marktketens voor tomaat, ui en chili.
De toegang tot financiering verbeterde merkbaar: 25% van de boeren kreeg leningen, tegenover 19% bij aanvang. Van wie gebruikmaakte van leningen via lokale Village Saving and Loan Associations, gebruikte 42% deze voor investeringen in productie. Met steun van CRDB Bank en andere financiële instellingen konden boeren diensten kiezen die aansloten bij hun langetermijnbehoeften.
De SCOPE-beoordelingen – die het niveau van professionalisering van een boerenorganisatie meten - toonden vooruitgang: de gemiddelde score van boerenorganisaties steeg van 2,46 (onvolwassen) naar 3,18 (groeiend). Rikolto schat de kosten van het programma op €200 per boer en €59.000 per cluster.
Volgens Kebba Colley, Global Director bij IDH, is professionalisering de sleutel tot duurzame markttoegang.
“Vanuit een retailperspectief moet ik erop kunnen vertrouwen dat mijn leveranciers op tijd leveren, in de juiste kwaliteit en volgens de afgesproken specificaties. Dat laatste is cruciaal. Een product dat in Senegal wordt verkocht, moet soms aan andere normen voldoen dan in Ghana.”
“Mijn eerste vraag was altijd: hoe kan ik de klant voor tweehonderd procent helpen? Wat zijn hun noden en hoe kan ik die vertalen naar oplossingen?”
Dat zei Johan de Visser van Africa Business Coaching, die benadrukte hoe belangrijk het is om marktsignalen serieus te nemen. Boeren kunnen hun productie verhogen, maar zonder lokale waardetoevoeging blijft de winst beperkt. Hij gaf Ghana als voorbeeld: 95% van de cashewnoten wordt er nog steeds rauw geëxporteerd.
“Op het forum zag ik een prachtig voorbeeld van een jonge vrouw die geroosterde cashewnoten verkocht, gecoat met Ghanese chocolade volledig lokaal geproduceerd. Dat was haar bestseller! Zo’n aanpak creëert jobs en waarde in eigen land.”
Alimatou Ouédraogo Traoré van UNERIZ vertelde over de uitdagingen van het vrouwenfranchisemodel in Burkina Faso:
“De obstakels waar we tegenaan lopen zijn vooral toegang tot financiering, kwaliteitsverpakking die we vaak moeten importeren, en toegang tot land. We werken ook met gemeenschappen om sociale normen te veranderen, zodat vrouwen ondernemer en onafhankelijk kunnen zijn.”
Ondanks die barrières sluit telkens een nieuwe generatie vrouwen zich aan, geïnspireerd door de resultaten van eerdere deelneemsters.
Josephine Eckulu, adviseur Inclusieve Business en regionaal vertegenwoordiger van Rikolto in West-Afrika, sloot af met een krachtige boodschap:
“Echte groei komt voort uit helderheid van visie, focus en volgehouden uitvoering. Ondernemers die zich concentreren op één strategie, bereiken duurzamere resultaten dan wie achter elke nieuwe kans aanloopt.”
