Mbale: Een traditionele markt klaar voor de toekomst

Iedere keer als ik mijn moeder vraag wat ze de hele dag heeft gedaan, is haar antwoord "niets" of "ik ben naar de markt geweest voor een korte wandeling”. Nu ze de 60 jaar voorbij is, beschrijft ze zichzelf als een "expert" van de oosterse markt. Deze traditionele markt in Nicaragua omvat een gebied van 84 hectare, dat is bijna 126 voetbalvelden. Vandaag is het een van de grootste openluchtmarkten in Midden-Amerika.

Toen ik een klein meisje was, ging ik met haar mee naar de markt. Al was dit niet altijd prettig. De chaos, het vuil, het risico om beroofd te worden en zelfs ongewenste intimidatie tegenover zowel klanten als verkopers... Maar dat was allemaal bijzaak omdat we er alles konden vinden voor een betaalbare prijs.

Voor een aanzienlijk deel van de bevolking uit de lagere sociaaleconomische klasse in Nicaragua of Oeganda, dat 13.000 km verder ligt, zijn traditionele of openbare markten de plek om naar toe te gaan voor basisbehoeften zoals voedsel en kledij. Uit eigen ervaring is het risico dat het eten op deze markten onveilig is, bijna onderdeel van de deal. Het eten is vaak “zo goedkoop” dus lijkt verwachten dat het eten ook veilig is bijna te veel gevraagd (te lezen met een frons).

Dit is het probleem waar Rikolto in zowel Nicaragua als Oeganda aan werkt. Onveilig voedsel zou niet de norm mogen zijn. Daarom brengt Rikolto verschillende perspectieven van boeren, overheidsinstanties, onderzoeksinstellingen en anderen, samen rond deze uitdaging. Iedereen, inclusief mijn moeder, verdient toegang tot betaalbaar voedsel dat voldoet aan alle vereisten om gezond te kunnen leven.

Het veranderen we de regels van het spel in Mbale?

De situatie in mijn thuisstad Managua is geen unicum, ook in Mbale doen soortgelijke situaties zich voor.  In deze Oegandese stad met 96.189 inwoners (bron: volkstelling 2014) test Rikolto een model om de toegang tot veilig en duurzaam voedsel op traditionele markten te bevorderen.

In 2020 liet Rikolto een risicoanalyse uitvoeren waaruit bleek dat fruit en groenten op verschillende verkooppunten in de stad, waaronder de openbare, traditionele markten, sterk vervuild waren. “Uit het onderzoek bleek ook dat 71% van de actoren in de toeleveringsketen wel bekend was met het concept van voedselveiligheid, maar dit niet in de praktijk kon toepassen”, zegt Peter Businda, de projectcoördinator van Rikolto in Oeganda.

Voedselveiligheid is dus een groeiende zorg in het land. Ondanks de interventies van Rikolto zijn we er nog lang niet. Zo blijkt uit de laatste cijfers van 2023 van het Ministerie van Volksgezondheid dat elk jaar 1,3 miljoen Oegandezen ziek worden door het eten van besmette of slechte voeding.

Peter begeleidt de uitvoering van het model in de centrale markt van Mbale. Het project is in 2022 gelanceerd in samenwerking met de consumentenrechtenorganisatie CONSENT, de Food Rights Alliance (FRA) en het stadsbestuur van Mbale.

Het model stimuleert verandering op drie niveaus: duurzame voedselproductie, inclusieve markten die voordelen opleveren voor boeren, voedselverkopers en consumenten, én een stimulerend beleid dat de mogelijkheid biedt om dit model in de toekomst toe te gaan passen op meerdere openbare, traditionele markten in Oeganda.

Gemotiveerde boeren: alles begint en eindigt met de grond

Veilige en voedzame groenten komen van gezonde bodems en ecosystemen. Daarom werkt Rikolto samen met boerengroepen in en rond de stad die groenten en fruit op de markt brengen. De focus ligt op het stimuleren van goede landbouw praktijken en regeneratieve landbouw. Dit leverde al mooie resultaten op:

• We werken samen met het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (MAAIF) en Holland GreenTech (HGT) om trainingssessies met de boerengroepen te organiseren. De sessies omvatten sanitaire en fytosanitaire (SPS) praktijken, regeneratieve landbouwtechnieken zoals geïntegreerd plaagbeheer, mulchen, vermicompostering, vruchtwisseling, intercropping, duurzaam bodem- en waterbeheer en menselijke voeding.
• Rikolto organiseerde ook trainingsessies over systemen voor kwaliteitsmanagement als stap richting de implementatie van een traceringssysteem om de voedselveiligheid te garanderen, ook van boer tot leverancier.
• Via HGT en andere leveranciers van landbouwinputs hebben we stedelijke boeren toegang gegeven tot zaden en landbouwapparatuur van hoge kwaliteit.
• Tot voor kort hadden de boeren ook moeite om toegang te krijgen tot kwalitatieve grondstoffen en namen ze vaak hun toevlucht tot het kopen van namaakzaden die de kwaliteit van hun gewassen verminderden. Om dit op te lossen, testen we een retailmodel waarin leveranciers van landbouwgrondstoffen rechtstreeks samenwerken met de leiders van landbouwergroepen. Met deze aanpak willen we producenten de nodige middelen geven om bulkaankopen van echte kwalitatieve grondstoffen te realiseren.

In totaal hebben 863 boeren in en rond Mbale en 1400 boeren op het omliggende platteland regeneratieve en verbeterde landbouwpraktijken toegepast. Na slechts één jaar steeg het volume fruit en groenten dat volgens deze methoden werd geproduceerd, en aan verkopers op de markt van Mbale wordt geleverd, met 40%. Deze toename is volgens Peter te danken aan verbeterde productiemiddelen, consistente ondersteuning van voorlichtingsdiensten en het uitbreiden van het assortiment met nieuwe gewassen zoals groenten.

Inclusieve markten: van dichterbij bekeken

Mijn moeder in Nicaragua blijft, zoals waarschijnlijk vele anderen, de Oriëntaalse Markt bezoeken vanwege de betaalbare prijzen voor groenten en fruit. Verkopers lokken je enthousiast hun kraampjes binnen en bieden waar aan tegen spotprijzen. Dit heeft echter gevolgen voor iedereen in de keten: krappe marges bieden geen leefbare inkomens voor de boeren die aan hen leveren. Bovendien belanden onverkochte producten vaak bij het afval door de slechte hygiëne op de markt.

"Om deze cyclus te doorbreken, moeten consumenten gestimuleerd worden om gezond voedsel te kopen, wat de vraag zal stimuleren en het inkomen van verkopers en boeren zal verbeteren."

Het streefdoel is dat boeren met een hoger inkomen dan kunnen investeren in duurzame praktijken zoals kwaliteitsvolle zaden in plaats van namaak. Het model heeft op dit vlak al voor vooruitgang gezorgd:

• Op de centrale markt van Mbale startten Rikolto en zijn partners een reeks bijeenkomsten en workshops met de marktbeheerders en verkopers. Tijdens deze workshops, die werden bijgewoond door 280 verkopers, kwamen onderwerpen aan bod als verbeterd voorraadbeheer, veilige omgang met voedsel, klantrelaties, uitstalling van producten, administratie en financieel beheer.
• Die verbeteringen werden al toegepast bij 75 groente- en fruitkramen. Die zien er daardoor niet alleen beter uit, ze trekken ook meer klanten aan en zorgen voor een stimulans om het afval van overtollige producten van verkopers te verminderen.

• In juli 2023 lanceerden we een wedstrijd onder voedselverkopers. Consumenten van de centrale markt van Mbale en onafhankelijke auditoren kozen de verkopers die de voedselveiligheid het beste bevorderden. De wedstrijd beoordeelde op vlak van persoonlijke hygiëne, netheid van de stand, productveiligheid, klantenservice, markthygiëne en sanitaire omstandigheden.

Nagundi Aisha, een verkoper op de markt, omschreef het proces:

"Voordat het project van start ging, was de situatie op de markt zo chaotisch, met ongelijke kraampjes, slechte hygiëne op de hele markt, opstoppingen met beperkte loopruimte voor onze klanten, slechte uitstalling van producten en geen klantenservice om meer consumenten naar onze kraampjes te trekken. Daardoor bleven veel groenten en fruit bedorven achter. "

Hij deelde ook zijn enthousiasme over de wedstrijd over veilig omgaan met voedsel: "Het was mijn favoriete onderdeel omdat het ons allemaal scherp hield. Alles wat we tijdens de training hadden geleerd, werd op de proef gesteld. Deze evenementen trokken meer klanten naar mijn kraam dan ooit tevoren. Ook al heb ik de prijs niet gewonnen, heb ik er geen spijt van want de wedstrijd heeft meer klanten naar mijn kraam geleid en ik zag een aanzienlijke stijging in de verkoop."

Invoering en replicatie mogelijk maken: samenwerking met meerdere stakeholders

De opschaling van het model wordt mogelijk gemaakt door de Good Food Council, die in 2022 is opgericht door Rikolto in samenwerking met FRA, CONSENT en de stadsraad van Mbale. Dit centrale coördinerende orgaan brengt de verschillende perspectieven van de belanghebbenden van het project samen en speelt een sleutelrol bij het bepalen van de verantwoordelijkheden van elke partner.

Daarnaast lanceerden ze in juli 2023 het Good Food Parliament om het bereik van het model te vergroten en veilige toegang tot veilig en gezond voedsel in Mbale te bevorderen. Deze groep bestaat uit overheidsdepartementen van politieke vleugels met betrekking tot gezondheid, productie en marketing, onderwijs en handhaving, NGO's zoals Technoserve en universiteiten. Hun doel is om de samenwerking tussen belanghebbenden in het voedselsysteem van de stad te bevorderen.

Peter schetst de volgende stappen. “De eerste stap is begrijpen hoe consumenten in de markt van Mbale de beschikbaarheid van veilig voedsel ervaren. Op basis hiervan kunnen Rikolto en zijn partners, maar ook organisaties zoals het Good Food Parliament, strategieën ontwikkelen om de vraag naar deze producten te vergroten. De tweede stap is het opzetten van een traceerbaarheids- en certificeringssysteem voor veilige groenten op de markt om het vertrouwen van de consument te vergroten.”

"In het komende halfjaar zullen we ons blijven richten op het bevorderen van veiligere en duurzamere landbouwpraktijken onder marktverkopers en boeren. We geloven dat coördinatieplatforms zoals het Good Food Parliament hierin een sleutelrol zullen spelen," besluit Peter.

Ik begrijp moeders’ passie voor het bezoeken van de traditionele markt maar al te goed. Het water loopt mij in de mond als ik me al die kraampjes voorstel met de ijskoude natuurlijke drankjes, meestal in de groente- en fruitafdeling van de markt. Een bezoek aan de markt, vol gezond en veilig voedsel voor iedereen, is een recht. De ervaring en de lessen van de markt in Mbale verdienen het dus om breed uitgedragen te worden.

Als je meer wilt weten over dit initiatief, neem dan contact op met mijn collega Peter Businda, Rikolto's projectcoördinator in Oeganda. - peter.businda@rikolto.org