Goed eten op school
Gezonde en duurzame voeding op elke school. Van klas tot refter.
Gezonde en duurzame voeding op elke school. Van klas tot refter.
Goed eten op school is van cruciaal belang voor de gezondheid en ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, een gezondere levensstijl en een beter welzijn. Scholen zijn de ideale plek om hen bewust te maken van het belang van gezonde en duurzame voeding. Door samen te werken met tal van lokale gemeenschappen en scholen, zet Rikolto zich in voor een betere voedselomgeving op school. Ontdek hoe Rikolto programma’s implementeert die gezonde en duurzame voeding bevorderen en een positieve impact hebben op het welzijn van leerlingen.
Ongezonde voedingsgewoonten op scholen hebben een negatieve invloed op de gezondheid van kinderen en kunnen leiden tot obesitas en andere gezondheidsproblemen. De kindertijd is cruciaal bij de ontwikkeling van eetpatronen: wat je als kind eet of leert eten, hou je bij voor de rest van je leven. Het is dus van cruciaal belang dat kinderen al van jongs af aan gezonde eetgewoonten ontwikkelen, zodat ze alle voedingsstoffen binnenkrijgen die nodig zijn voor hun lichamelijke en cognitieve ontwikkeling. Momenteel is dat bij kinderen en jongeren in Vlaanderen echter alarmerend. In 2022 haalde meer dan 80% van de 11 tot 18-jarigen de aanbevolen hoeveelheid groenten van 300 gram/dag niet. Ook steeds meer kinderen en jongeren lopen risico kampen met overgewicht, in ons land is dat maar liefst 1/4de onder hen. (bron: WHO) Dé plek bij uitstek waar je als kind het grootste deel van je tijd spendeert, is uiteraard een school.
Momenteel is de toegang tot voedzaam voedsel op school echter te beperkt en dat heeft een slechte invloed op de leerprestaties en het algehele welzijn van kinderen. Steeds minder scholen bieden warme maaltijden aan en als ze dat wel doen, voldoen die meestal niet aan de gezondheidsrichtlijnen van de Vlaamse overheid. (bron: Vlaams Instituut Gezond Leven) Vandaag de dag komen ook heel wat kinderen nog met lege of ongezonde brooddozen naar school. Ze krijgen zo niet de kans om zich ten volle te ontplooien. Talrijke onderzoeken tonen immers het verband aan tussen goed eten en cognitieve functies: betere concentratie, geheugen en algeheel mentaal welzijn. Een goed gevoede leerling is alerter, geconcentreerder en kan actief deelnemen aan het leerproces, wat leidt tot betere schoolresultaten en dus ook meer onderwijskansen.
Veel scholen missen momenteel echter de kennis en middelen om gezonde maaltijden aan te bieden. Maar ook duurzame voedselproductie en -consumptie komen vaak op de achtergrond bij schoolmaaltijden, wat bijdraagt aan milieu-impact en klimaatverandering. Een gebrek aan wetgevende stimulansen voor een duurzaam en gezond voedselaanbod op school, zorgt vaak voor een enge focus op prijs. Scholen hebben een beperkt budget, waardoor duurzaamheid niet altijd een prioriteit is. Nochtans gaan goed eten en duurzaamheid hand in hand.
Bovendien is de voedselomgeving rond de scholen vaak ongezond, met een toename in fastfood. Een studie van Sciensano toonde aan dat er steeds meer fastfoodrestaurants en gemakswinkels opduiken rond scholen. Dat ongezonde aanbod rond de scholen is een van de belangrijkste oorzaken van overgewicht bij kinderen en belemmert de ontwikkeling van gezonde eetpatronen.
Goed eten op school is in het belang van alle kinderen, maar het is extra belangrijk voor leerlingen die opgroeien in kansarmoede. Het is voor gezinnen in armoede om verschillende redenen moeilijker om voor gezonde voeding te kiezen en de kinderen en jongeren hebben veel vaker last van overgewicht dan hun leeftijdsgenoten die niet in kansarmoede opgroeien. (bron: Vlaams Instituut Gezond Leven) 18,7% van de Belgische bevolking loopt momenteel risico op armoede of sociale uitsluiting. (Bron: STATBEL) Door gratis of goedkopere voedzame schoolmaaltijden aan te bieden, zouden scholen alle leerlingen, ongeacht hun economische achtergrond, meer gelijke kansen op (academisch) succes kunnen geven. Het zou voor ouders trouwens ook een hele geruststelling zijn om te weten dat hun kind minstens één gezonde en evenwichtige maaltijd per dag zou eten.
Het is van groot belang dat leerlingen niet enkel goed eten, maar zich ook bewust zijn van het belang ervan, voor zichzelf én onze planeet. Waar komt hun eten vandaan? Welke impact heeft de productie ervan op het milieu? Wat eten ze best om alle nodige voedingsstoffen binnen te krijgen? Ze moeten met andere woorden voedselvaardig zijn, zodat ze die gezonde eetgewoonten blijven aanhouden hun hele leven lang. Wat leerlingen in de lessen krijgen aangeleerd, stemt ook niet altijd overeen met wat ze in de refter of cafetaria zien. Dat maakt het een pak moeilijker om leerlingen mee te krijgen in het verhaal.
Scholen proberen zeker de nodige inspanningen te doen, maar er is nood aan een meer structurele ondersteuning. Vlaanderen heeft momenteel geen regelgevend kader rond toegang tot gezonde, duurzame voeding op school. De Vlaamse voedselstrategie besteedt wel aandacht aan gezonde voeding in de schoolomgeving, maar legt zichzelf geen concrete doelstellingen en budgetten op – terwijl dat in Brussel en Wallonië wel al zo is. Hoog tijd dus om daar verandering in te brengen en van goed eten op school het nieuwe normaal te maken.
Rikolto zet zich wereldwijd in voor goed eten op scholen door het implementeren van voedselprogramma's in samenwerking met lokale gemeenschappen en partners. Samen bereiken we vandaag wereldwijd maar liefst 626.000 leerlingen in 3.000 scholen en helpen we scholen mee eetomgevingen te creëren waarbij gezondheid, welzijn en duurzaamheid centraal staan.
Bij Rikolto geloven we in een integrale aanpak om goed eten op scholen te bevorderen. Ons programma richt zich niet alleen op het verstrekken van gezonde maaltijden die voor alle leerlingen betaalbaar zijn, maar ook op het vergroten van voedingsbewustzijn, het stimuleren van duurzame landbouwpraktijken en het betrekken van de lokale gemeenschap. We werken samen met scholen, ouders, overheden, lokale boeren en voedselproducenten om een positieve verandering teweeg te brengen. Onze aanpak is gebaseerd op samenwerking, capaciteitsopbouw en het creëren van duurzame systemen die impact hebben op lange termijn.
In 2021 publiceerde de Europese Raad een aanbeveling (European Child Guarantee) waarin staat dat elk kind minimum 1 gezonde maaltijd per dag zou moeten aangeboden krijgen. Met een gezond en duurzaam voedselbeleid wil Rikolto van die aanbeveling in alle Vlaamse scholen de realiteit maken. Want goed eten zou geen privilege mogen zijn.
Rikolto past de Whole School Food Approach (WSFA) toe. Met deze aanpak willen we leerlingen gezondere en duurzamere voedingskeuzes bieden op lange termijn. Het gaat er niet alleen om welk eten ze op school aangeboden krijgen, maar ook waar het vandaan komt en hoe de productie ervan mens en milieu beïnvloedt.
De WSFA-aanpak maakt deel uit van het Europese project SchoolFood4Change. Scholen en steden uit 12 landen leren van elkaar en doen aanbevelingen voor een beter beleid. Hoe zorg je voor efficiëntere procedures voor aanbestedingen? Hoe zorg je dat schoolkoks de kennis hebben om goed eten op maat van kinderen en jongeren te maken? En hoe verweven we voeding in elk aspect van de school, zodat weten en doen samengaan? Rikolto kijkt steeds samen met elke school wat voor hen de beste aanpak is: ontbijtbarretjes gevuld met gezonde voedseloverschotten, seizoensgebonden fruitmomenten dankzij de lokale boerencoöperatie, heerlijke soep boordevol vitaminen … Hierbij werken we ook solidariteitsmechanismen uit, zodat gezond en duurzaam voor iedereen de makkelijkste keuze wordt. Onze volgende stap? Kwaliteitsvolle warme maaltijden op scholen weer een vaste plek geven.
Om dit allemaal in de praktijk te brengen, werkt Rikolto samen met schoolpersoneel, koks, schoolkinderen en alle andere belanghebbenden.
De WSFA-aanpak is gebaseerd op de vier volgende pijlers:
Wil je als school, lokaal bestuur of organisatie ook aan de slag rond goed eten op school? We stelden een handig overzicht samen van alle (online) plekken waar je daarvoor terecht kan.
Wereldwijd groeien steden pijlsnel. Tegen 2050 zal 70% van de wereldbevolking in een stad of verstedelijkt gebied wonen. Dat betekent dus ook meer kinderen en jongeren op de schoolbanken, en elk van hen heeft recht op goed eten. Hoe stemmen we onze aanpak af op de specifieke noden van elke school of regio?
In België focust onze aanpak zich op scholen in Leuven, Gent en Antwerpen. Rikolto faciliteert een interstedelijk netwerk van 10 Vlaamse steden dat de uitdaging aangaat om van gezonde, duurzame en betaalbare voeding op school de norm te maken. We onderzoeken samen hoe we het thema overal op de agenda kunnen zetten én houden, en hoe we alle bestuurlijke niveaus meekrijgen in het verhaal.
In het verleden werkten we met zogenaamde School Food Labs, pilootscholen die samen met Rikolto een tweejarig traject doorliepen om het voedselbeleid bij hen te verbeteren. De scholen konden steeds onderling hun ervaringen uitwisselen en van elkaar bijleren. Dat heeft elke stad de kans gegeven om haar eigen dynamiek te ontwikkelen, op maat van haar scholen en inwoners, om zo de beste manier te vinden om duurzame en gezonde voeding de normaalste zaak van de wereld te maken ...
In Leuven kregen heel wat basisscholen de kans om hun eigen project rond gezonde voeding uit te werken en in te dienen. De geselecteerde projecten konden rekening op een subsidie en extra ondersteuning. Een van die scholen was basisschool Pee & Nel. Zij stelden vast dat een groot aantal leerlingen niet ontbeten en startten met ontbijtbarretjes gevuld met gezonde voedseloverschotten van een lokale partner.
Ook de Gentse scholen maken volop werk van goed eten op school. Ondertussen startten maar liefst 10 Gentse scholen het eenjarige GoodFood@School-traject naar een gezonder en duurzamer voedselbeleid. In Don Bosco Zwijnaarde bijvoorbeeld onderhouden leerlingen van de eerste graad mee de moestuin op school en mogen de leerlingen voortaan zelf hun groenten opscheppen tijdens de middag, wat heel wat voedselverspilling tegengaat.
Goed eten op school staat ook in Antwerpen mee op de agenda. Zo experimenteerden we samen met Foodsavers van de stad Antwerpen met smoothies van groente- en fruitoverschotten. Dat garandeert niet alleen minder voedselverspilling maar ook nog eens betaalbare prijzen, waardoor elk kind een gelijke toegang heeft tot voedzame voeding.
Rikolto is een internationale netwerkorganisatie en is actief in maar liefst 18 landen wereldwijd. In elk land ligt de focus uiteraard wat anders, maar één ding staat overal vast: we willen van gezonde, duurzame en voedzame voeding de standaard maken op scholen, van in Zweden tot in Vietnam. In Hanoi werkten we bijvoorbeeld samen met een aantal middelbare scholen om mee de strijd aan te gaan met onevenwichtige eetpatronen, die maar al te vaak leiden tot overgewicht en obesitas. Ons team in Senegal ontwikkelt een gelijkaardige aanpak met scholen in Dakar. In het Europese SchoolFood4Change-project werken 16 steden in 12 EU-landen samen om duurzame criteria voor overheidsaanbestedingen van voeding uit te werken. Daarnaast krijgen koks en kantinepersoneel extra opleiding. Tot slot wordt er gewerkt aan een integrale benadering van voeding op school, waarbij de ganse gemeenschap rond de school betrokken wordt.
Bij het realiseren van goed eten op school kunnen we niet alleen succesvol zijn. We werken samen met verschillende partners om ons doel te bereiken, van onderwijsinstellingen en lokale overheden tot voedselproducenten en tal van non-profitorganisaties. Samen bundelen we onze kennis, middelen en expertise om duurzame en gezonde voedselprogramma's te ontwikkelen en te implementeren. Zo streven we naar een gezamenlijke impact en zorgen we ervoor dat ons werk relevant, effectief en schaalbaar is. Zo maken we van goed eten op school het nieuwe normaal.
