Wat kunnen we leren uit de derde editie van Superlijst Groen Nederland? In dit rapport vergelijkt denktank Questionmark de prestaties van de zes grootste supermarkten in Nederland op vlak van klimaat en milieu. Sarah Braeye, projectcoördinator bij Rikolto, las het rapport en deelt haar reflecties.
De Nederlandse denktank Questionmark is duidelijk in haar conclusies: supermarkten hebben hun duurzaamheidsplannen steeds beter op orde, maar die plannen leiden nog niet tot resultaat voor klimaat en milieu. Questionmark wil met dit rapport niet ‘namen en shamen’, maar net als Rikolto ervoor zorgen dat de productie en consumptie van gezonde en duurzame voeding de standaard wordt. Daarom sloegen Rikolto en Questionmark de handen in elkaar om met Europese steun Superlijst verder te laten groeien in Europa (zie kadertekst).
Wat leren we dan uit deze derde editie van Superlijst Groen in Nederland? Naast de aanbevelingen van Questionmark en haar partners (te lezen in het rapport), trekken ook wij enkele lessen.
Transparantie is een basisvoorwaarde voor duurzaamheid en Nederlandse supermarkten zijn ook transparanter geworden. Zo bieden ze via een dashboard van de Nederlandse overheid inzicht in een aantal duurzaamheidscriteria, zoals de verhouding dierlijke en plantaardige eiwitten, biologische producten en voedselverspilling.
Zo’n vorm van overheidsmonitoring zouden wij als Rikolto ook graag in ons land zien, en bij uitbreiding in Europa. Met de juiste informatie op zak kunnen zien supermarkten en overheden waar ze nog de grootste winsten in duurzaamheid kunnen boeken. Zo’n kompas is broodnodig om de plannen en doelstellingen daadwerkelijk om te zetten in de praktijk.
Transparantie is cruciaal, maar niet voldoende om echte vooruitgang te boeken. En zelfs al zijn supermarkten als poortwachter tussen producent en consument een bijzonder invloedrijke speler in ons voedselsysteem, ook zij zullen de grote maatschappelijke uitdagingen niet alleen kunnen fiksen.
Neem nu de eiwittransitie. Supermarkten zullen alles uit de kast moeten halen om hun klanten te verleiden en te inspireren naar nieuwe, plantaardige eetgewoontes. Maar dat kan alleen maar met een lekker plantaardig aanbod, geleverd door producenten die de ruimte en financiële stabiliteit hebben om nieuwe recepten en gerechten te ontwikkelen. Supermarkten hebben wel controle over hun huismerken, maar een groot deel van de winkelrekken zijn gevuld met zogeheten A-merken van externe producenten. Ook daarop kunnen supermarkten een sterke invloed uitoefenen, maar de verantwoordelijkheid is gedeeld. Hiervoor zijn eerlijke en transparante samenwerkingen nodig op basis van gedeelde waarden, risicospreiding en wederzijds vertrouwen.
Rikolto creëert al jaar en dag dit soort aanvoerketens – bijvoorbeeld voor koffie en cacao - volgens inclusive business-principes. De laatste jaren passen we deze principes ook toe op meer lokale ketens zoals Vlaamse eiwitrijke gewassen. Alleen als het verhaal klopt voor boer, producent, retailer én consument, kan je een financieel stabiele, klimaat- en milieuvriendelijke voedselketen opbouwen en onderhouden. (Lees verder onder de kaders)
De overheid kan via regelgeving en beleid duurzame praktijken en samenwerkingen bij supermarkten aanmoedigen.
Rikolto coördineert samen met denktank Questionmark het Europese project ’EU Supermarkets LIFE’. Dit project omvat onder meer de publicatie van Superlijst-rapporten over klimaat en milieu in vier landen. Het project wil op nationaal en Europees niveau ertoe bijdragen dat supermarkten hun sleutelrol (kunnen) waarmaken om het voedselsysteem te verduurzamen.
Ten slotte hebben ook duurzame praktijken en ketensamenwerkingen nood aan een vruchtbare ondergrond om echt rijkelijk te bloeien. Hier komt de overheid in beeld. Ja, de verschillen in de scores tussen supermarkten tonen dat een individuele supermarkt ook in de huidige beleidscontext al veel meer kan doen, maar vlijmscherpe concurrentie maakt onderlinge afspraken over duurzaamheid bijzonder moeilijk. Als een supermarkt dan op eigen houtje een ingrijpende maatregel doorvoert, hangt daar vaak een flink prijskaartje aan vast. Zo verloor Jumbo heel wat omzet, toen de keten stopte met tijdelijke kortingen op vlees. Een jaar na de maatregel blijft de supermarkt achter haar beslissing staan, maar pleit ze wel voor branche-brede maatregelen om duurzaamheidsbeleid ademruimte te geven.
De overheid kan die ademruimte bieden, door een regelgevende en beleidsmatige omgeving te creëren die duurzame praktijken en samenwerkingen aanmoedigt in plaats van ontmoedigt. Soms zal dat zijn via financiële incentives, soms via wetgeving die een ecologische ondergrens vastlegt voor klimaat- en milieu-impact.
Rikolto probeert op haar beurt de overheid te inspireren aan de hand van reële goed werkende voorbeelden. We tonen met praktijkcases dat het anders kan, dat eerlijke en gezonde voedselketens met respect voor klimaat en milieu wel degelijk opgezet kunnen worden in goed draaiende businessmodellen. Zo vormt de monitoring van supermarkten geen eindpunt, maar net een startpunt om samen te werken aan gezonde, duurzame voedselsystemen.
.JPG)